Πένθος στην Οικογένεια

 

Ο θάνατος ενός γονέα, κάποιου κοντινού συγγενή  ή  φίλου αποτελεί ένα ιδιαίτερα δύσκολο και στρεσσογόνο γεγονός για όλους.  Αυτή η εμπειρία είναι ακόμη πιο σκληρή όταν αυτός που πενθεί είναι παιδί.

   Η αντίδραση των παιδιών στο πένθος, εξαρτάται από την γνωστική και συναισθηματική τους ωριμότητα και μπορεί να εμφανιστούν διάφορα συμπτώματα  όπως θλίψη, διαταραχές στον ύπνο, στην όρεξη, στην τουαλέτα, δυσκολία στην συγκέντρωση, πονοκέφαλος, αδιαθεσία στομάχου (πολλές φορές οι γονείς απευθύνονται στον παιδίατρο), άγχος (ανησυχία για την υγεία του γονέα που ζει), έντονη επιθυμία για το πρόσωπο που έχει πεθάνει, επιθυμία να πεθάνουν για να συναντήσουν τον θανόντα.

   Σπανιότερα, μπορεί να μην εμφανιστεί κανένα από τα παραπάνω και τα παιδιά απλά να πάψουν να αναφέρουν το πρόσωπο που έχει πεθάνει.

    Στην εφηβεία τα συμπτώματα είναι παρόμοια αλλά λιγότερο εμφανή. Οι έφηβοι τείνουν να κρύψουν την στεναχώρια τους ώστε να μην δείχνουν διαφορετικοί από τους συνομήλικους τους. Προσπαθούν να ελέγξουν τα συναισθήματα τους και να μην επιβαρύνουν συναισθηματικά το γονιό που ζει.

Πως τα παιδιά αντιλαμβάνονται το θάνατο ?

   Τα παιδιά 3 με 5 ετών αντιλαμβάνονται τον θάνατο σαν ένα πολύωρο ύπνο ή σαν ένα μακρύ ταξίδι  που μπορεί να έχει επιστροφή.

   Τα παιδιά 5-9 ετών είναι ικανά να αποδεχτούν την ιδέα πως κάποιος μπορεί να πεθάνει, ωστόσο δεν πιστεύουν πως αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε και πολύ περισσότερο σε κάποιον δικό τους.

   Στην ηλικία των 9-10 ετών, τα παιδιά μπορούν να σκεφτούν το θάνατο σαν κάτι αναπόφευκτο  και ξέρουν πως μπορεί να συμβεί σε όλους.

Ο Θάνατος ενός γονέα

  Ίσως είναι η πιο επώδυνη εμπειρία που ένα παιδί μπορεί να βιώσει. Ο πατέρας ή η μητέρα αποτελούν το πιο ισχυρό «σημείο αναφοράς» , τη «σταθερή βάση» πάνω στην οποία μπορεί να κινηθεί και να αναπτυχθεί, την βάση στην οποία επιστρέφει κάθε φορά που αισθάνεται ανασφάλεια και φόβο.

   Το παιδί που χάνει έναν από τους δύο γονείς του, δοκιμάζει ένα τρομερά αγχογόνο αίσθημα εγκατάλειψης, ανασφάλεια και φόβο («τώρα τι θα κάνω?»). Ακολουθεί οργή ( «γιατί με εγκατέλειψε?») και τελικά ένα δυνατό αίσθημα ενοχής ( «αν ήμουν καλύτερο παιδί, δεν θα είχε πεθάνει»).

   Όσο μικρότερο είναι το παιδί τόσο περισσότερο η δική του προσαρμογή επηρεάζεται από τον τύπο της αντίδρασης και την  προσαρμογή του γονιού που ζει.  Η στιγμή είναι κρίσιμη και μπορεί η αντίδραση αυτή να αποτελέσει ένα επιβαρυντικό παράγοντα για την εμφάνιση κατάθλιψης και άλλων ψυχολογικών προβλημάτων.

   Συχνά ο γονιός που ζει παραμένει συναισθηματικά «μπλοκαρισμένος» , στον προσωπικό του πόνο και κινδυνεύει να επικαλύψει τον πόνο του παιδιού του. Έτσι γίνεται προσωρινά ανίκανος να παρέχει την κατάλληλη στοργή όταν το παιδί έχει την ανάγκη να βοηθηθεί για να εκφράσει και να επεξεργαστεί τα συναισθήματα του.

   Το παιδί σε πένθος, μερικές φορές, υπόκειται και σε άλλες στρεσσογόνες καταστάσεις  στο οικογενειακό περιβάλλον και στην καθημερινότητα  του, (πχ ανάγκη αλλαγής σπιτιού σχολείου, πόλης, οικονομικές δυσκολίες, σημαντικές κοινωνικό -οικονομικές αλλαγές, μητέρες που πρέπει να επιστρέψουν στη δουλεία ενώ δεν εργάζονταν). Επίσης δημιουργία νέων σχέσεων  όπως «άφιξη» ενός νέου συντρόφου του γονιού που ζει με επακόλουθο αίσθημα προδοσίας προς τον γονιό που έχει πεθάνει.

  Άλλες φορές το πένθος μπορεί να έχει λυθεί και να επανεμφανίζεται σε περιπτώσεις οικογενειακών εορτών, γενεθλίων και σημαντικών τελετών (πχ γάμος).

Τι να πούμε στο παιδί για τον θάνατο?

   Συχνά οι ενήλικες, αποφεύγουν τη συμμετοχή του παιδιού τους στο οικογενειακό πένθος με σκοπό να το προστατεύσουν. Αποφεύγουν να μιλάνε για το πρόσωπο που έχει πεθάνει, προσπαθώντας να στρέψουν την προσοχή σε άλλα πράγματα. Αυτό γιατί δεν μπορούν να ανεχτούν ότι το παιδί θα βιώσει πόνο.

   Πρέπει αντίθετα να σεβαστούν το γεγονός ότι αυτός ο πόνος που υπάρχει, αποτελεί την ευκαιρία να ζήσουν το τελευταίο πράγμα που απέμεινε από το πρόσωπο που έχει πεθάνει : Τον πόνο από τον χαμό του. Όταν ο θάνατος αφορά τον ένα από τους δύο γονείς, ο γονιός που ζει πρέπει να δώσει αληθινές εξηγήσεις, να μην κρύψει τον πόνο του, αλλά να καθησυχάσει το παιδί ότι όλα θα τα αντιμετωπίσουν μαζί και ότι δεν θα το εγκαταλείψει.

   Το παιδί πρέπει επίσης να βοηθηθεί να εκφράσει με λόγια αυτό που αισθάνεται.

Γιάννης Χουστουλάκης
Παιδοψυχίατρος
Μ. Κιουρή 9- 13 & Ζαΐμη 2
18755, ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ 
choustou@gmail.com
http://www.child-psychiatry.gr/
T : 2104632965  M: 6970039114

Εκφοβισμός στο σχολείο- Bullying

Ο εκφοβισμός ενός μαθητή στο σχολείο από συμμαθητή ή ομάδα συμμαθητών του αποτελεί συχνό φαινόμενο στις μέρες μας.
Μιλάμε για εκφοβισμό ή «παρενόχληση»  στο σχολικό περιβάλλον όταν ένας μαθητής ή μια ομάδα μαθητών δέχεται φραστικές επιθέσεις, προσβολές, επιθέσεις σωματικής και/ή ψυχολογικής βίας από άλλο συμμαθητή ή ομάδα συμμαθητών του με στόχο την απομόνωση του.
Τόσο τα θύματα, όσο και οι θύτες είναι συνήθως αγόρια, ενώ όταν πρόκειται για κορίτσια, το φαινόμενο εμφανίζεται με λιγότερο εμφανείς συμπεριφορές όπως πχ δυσφήμιση.
Τα θύματα του Bullying, εμφανίζουν συχνά προβλήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, απότομη πτώση της σχολικής τους απόδοσης, διαταραχές στον ύπνο (αϋπνίες, εφιάλτες κλπ) , μειωμένη όρεξη για φαγητό, κοινωνική απομόνωση, κατάθλιψη. Συνήθως τα θύματα του bullying στρέφονται και αναπτύσσουν δεσμούς με μεγαλύτερα  ή μικρότερα σε ηλικία άτομα. Σε ορισμένες περιπτώσεις αρνούνται να ξαναπάνε στο σχολείο, ενώ και τα ίδια γίνονται οξύθυμα.
Οι θύτες συνήθως είναι άτομα ανασφαλή που προσπαθούν να βρουν την ταυτότητα τους μέσα από την δράση της ομάδας και αισθάνονται κάποια «ανταμοιβή» μετά από τη «νίκη» τους πάνω στο θύμα. Στο ιστορικό των θυτών μπορούν να εντοπιστούν ορισμένοι από τους παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη της αντιδραστικής- επιθετικής συμπεριφοράς όπως μια εντελώς αρνητική συναισθηματική στάση των γονέων τους, η έλλειψη της ζεστασιάς και της συμμετοχής, η υπερβολική ανεκτικότητα και η ανοχή, η έλλειψη σαφών ορίων, τα συναισθηματικά ξεσπάσματα στην οικογένεια καθώς επίσης και η χρήση σωματικής τιμωρίας και βίας.
Η συμμετοχή των ενηλίκων αποτελεί προϋπόθεση  για την αντιμετώπιση του προβλήματος, με στόχο την οικοδόμηση καλύτερων σχέσεων μεταξύ των συνομηλίκων στα σχολεία. Βοήθεια χρειάζεται και το θύμα (καλλιέργεια μεγαλύτερου αισθήματος ασφάλειας, μεγαλύτερη αίσθηση του «ανήκειν», μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και αυτοεκτίμηση, έγκριση και αποδοχή), αλλά και ο θύτης (δυνατότητα οικοδόμησης ενός κοινωνικά αποδεκτού ρόλου χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιεί βία). Θύμα δεν είναι μόνο το παιδί που δέχεται την επίθεση. Θύμα είναι και το παιδί που δεν έχει οριοθετηθεί κατάλληλα από τους ενήλικους. 
Τα θύματα του bullying είναι δυνατόν να κινηθούν προς την κατεύθυνση όλο και χαμηλότερων επιπέδων αυτοεκτίμησης, σε μορφές κατάθλιψης και αυτοτραυματισμών (“self-harm”). Οι θύτες του bullying κινδυνεύουν να εμπλακούν σε καταχρήσεις αλκοόλ, ουσιών και σε σοβαρές παραβατικές συμπεριφορές και πράξεις.
Ο Βασικός ρόλος  που διαδραματίζει η εκπαίδευση πέρα από την παροχή γνώσεων είναι η εκμάθηση των κανόνων της συνύπαρξης, του αμοιβαίου σεβασμού, της αρμονίας και της πίστης, οι οποίες είναι οι αποσκευές του μελλοντικού πολίτη μιας πολιτισμένης χώρας.

Λαμβάνοντας αυτό υπόψη ας δούμε τι μπορεί να κάνει το σχολείο.

• Συστηματική προώθηση διερευνητικών ερωτηματολογίων στους μαθητές
• Διοργάνωση συζητήσεων που να απευθύνονται στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς
• Οργάνωση προσεκτικής επιτήρησης των μαθητών κατά τη διάρκεια του διαλείμματος
• Ενθάρρυνση της συνεργατικής μάθησης

Τι μπορεί να κάνει ο γονιός του Θύτη («Νταή») :

• Να τονίσει την μη ανοχή σε παρόμοιες συμπεριφορές
• Να θεσπίσει μερικούς απλούς οικογενειακούς κανόνες
• Ανταμοιβή και έπαινος θετικών δράσεων
• Αποδοκιμασία αρνητικών δράσεων
• Να «κατευθύνει» την ενέργεια και την ανάγκη για ισχύ του παιδιού προς πιο εποικοδομητικές δραστηριότητες (πχ αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο)
• Να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί του, και να μαθαίνουν περισσότερα σχετικά με τις δραστηριότητες και τις φιλίες του
• Το ζευγάρι να μοιραστεί τις θετικές εμπειρίες, να κατανοήσει καλύτερα την προσωπικότητα και τις αντιδράσεις του παιδιού τους
• Προσπάθεια να οικοδομηθεί μια σχέση  μεγαλύτερης εμπιστοσύνης

Όλα αυτά μπορεί να κάνουν τα παιδιά πιο επιρρεπή στο «να ακούνε» και τους γονείς  να είναι σε θέση να επηρεάσουν θετικά τη μελλοντική συμπεριφορά των παιδιών τους.

Τι μπορεί να κάνει ο γονιός του παιδιού θύματος του bullying :

• Άμεση επικοινωνία με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου
• Ενθάρρυνση του παιδιού να εκφράσει και να αναπτύξει δεξιότητες και θετικά χαρακτηριστικά
• Βοήθεια για την αύξηση της ασφάλειας και της αυτοεκτίμησης
• Επιλογή δραστηριοτήτων φυσικής άσκησης που ενισχύουν το σώμα με σκοπό τη βελτίωση του συντονισμού και τη μείωση του άγχους

Γιάννης Χουστουλάκης                       T: 2104632965, M: 6970039114
Παιδοψυχίατρος
Μ. Κιουρή 9- 13 & Ζαΐμη 2
18755, ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ 
choustou@gmail.com
http://www.child-psychiatry.gr/